ΚΑΓΓΕΛΑΡΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ :ΤΟ ΒΑΠΤΙΣΜΑ ΩΣ ΕΙΣΟΔΟΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΚΥΡΙΛΛΟ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ

Με αφορμή  τις  προσφατες δηλώσεις του  Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος  Ιερωνύμου β΄ σχετικά  με την  απαγόρευση του  νηπιοβαπτισμού  παιδιών που τεκνοθετούνται  σε ομοφυλα  ζευγάρια και επειδή εχει σηκωθεί  πολλή σκόνη υποκρισίας και παραπλάνησης , σχετικά  με  το  Άγιο Βάπτισμα στην  Ορθόδοξη Εκκλησία μας,  παραθέτουμε   ένα μικρό κι ελπίζουμε ωφέλιμο και χρήσιμο   απόσπασμα  απο   σχετική επιστημονική διατριβή του κ. Καγγελάρη στην Θεολογική σχολή του Αριστοτελείου  Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (τομέας εκκλησιαστικής  ιστορίας, Χριστιανικής  γραμματείας, Αρχαιολογίας  και τέχνης) το  2019 με τίτλο :

 " ΤΟ ΒΑΠΤΙΣΜΑ ΩΣ ΕΙΣΟΔΟΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΚΥΡΙΛΛΟ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ " 

Επιβλέπων καθηγητής:Παναγιώτης Υφαντής. (Σας προτρέπουμε να διαβάσετε ολοκληρη την διατριβή  στον σύνδεσμο https://ikee.lib.auth.gr/record/305823/files/GRI-2019-24723.pdf)

Η Θεολογία του Βαπτίσματος κατά τον Κύριλλο Ιεροσολύμων 

Εξ αρχής θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι δεν υπάρχει κάποιου είδους συστηματική διδασκαλία ως προς τη θεολογία του μυστηρίου του Βαπτίσματος στις κατηχήσεις του Ιερού Πατέρα. Ο άγιος Κύριλλος κάνει αναφορές διάσπαρτες στο σύνολο έργο του. 

Αυτό που μπορεί να γίνει ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι, αρχικά, τονίζει τη δύναμη που ενεργείται στους προσερχομένους στο μυστήριο και εκεί επικεντρώνει τη θεολογική του ανάλυση πάνω σε αυτό. Υπογραμμίζει επιπλέον, ότι καμιά αμαρτία δεν είναι δυνατόν να σταθεί υπεράνω της χάρης της απολυτρώσεως που έχει το Ιερό Βάπτισμα και που καθιστά τον πιστό «κληρονόμον μὲν Θεοῦ κληρονόμον δὲ Χριστοῦ» 315. Ακόμη και οι εχθροί του Θείου Λόγου γίνονται φίλοι του Ιησού με το Βάπτισμα.316 Το μυστήριο του Ιερού Βαπτίσματος έχει τη δύναμη να ζωοποιεί εκ νέου τους ανθρώπους, οι οποίοι κατεβαίνουν στο νερό όπως κατέβηκε ο Χριστός στον τάφο και ανέρχονται ζωοποιημένοι, βγαίνουν από το νερό για να ζήσουν «ἐν καινότητι ζωῆς».317 

Το σημαντικό όμως είναι ότι ενώ οι άνθρωποι που βαπτίζονται δεν πεθαίνουν, ούτε σταυρώνονται κυριολεκτικά, αλλά είναι ουσιαστικά μια μίμηση της εις Άδου καθόδου του Χριστού, η σωτηρία που τους δίνεται ως δωρεά είναι πέρα για πέρα αληθινή και οντολογική318. 

Η ταφή και η ανάσταση του Θεανθρώπου παρέχει στους ανθρώπους τη δυνατότητα να γίνουν πραγματικά μέτοχοι της σωτηρίας και της αναστάσεως μέσα από την κοινωνία με τα πάθη του Ιησού Χριστού.319 Παρέχεται η απολύτρωση στον άνθρωπο,320 η αναγέννηση της υιοθεσίας,321 οπότε απεκδύεται τον παλαιό σαρκικό άνθρωπο και ενδύεται τον νέο αφού δέχεται τον αρραβώνα του Αγίου Πνεύματος322. 

Το Βάπτισμα ουσιαστικά αποτελεί τον πνευματικό γάμο κατά τον οποίο ενώνεται η αναγεννημένη ψυχή με τον νυμφίο Χριστό.323 

Ο άγιος Κύριλλος χρησιμοποιεί μία εικόνα για να αναδείξει το μέγεθος της αλλαγής του βαπτισμένου ανθρώπου και της ψυχής του, η οποία μεταφυτεύεται πλέον στη λογική ποίμνη του Χριστού324, στο χωράφι της σωτηρίας. Μπολιάζεται επίσης, από την αμαρτία στη δικαιοσύνη και την αρετή, και από τον πνευματικό θάνατο εισέρχεται στην αθανασία.325 

Το βαπτιζόμενο μέλος της εκκλησίας, στρατολογημένο πλέον στον πνευματικό κόσμο του Χριστού, δεχόμενο από το Άγιο Πνεύμα τη σφραγίδα της σωτηρίας, θα συνεχίσει την πορεία του προς τη θέωση, αφού με το Βάπτισμα λύεται το κράτος του θανάτου.326 Ο άνθρωπος δε βαπτίζεται σε ένα απλό νερό αλλά, αντίθετα, προσερχόμενος ελεύθερα προς το Βάπτισμα, καθαίρεται από το νερό που καθαγίασε η Θεία Χάρη327 

Ο άνθρωπος ως διφυές ον έχει το υλικό και το πνευματικό στοιχείο. Το υλικό στοιχείο που είναι το σώμα καθαρίζεται από το νερό, ενώ τα πνευματικό, η ψυχή, καθαρίζεται από το Άγιο Πνεύμα. Είναι διπλή η κάθαρση που λαμβάνει χώρα κατρά την τέλεση του μυστηρίου. 

Αναφέρει χαρακτηριστικά ο Κύριλλος: «Καὶ τὸ μὲν ὕδωρ καθαίρει τὸ σῶμα, τὸ δὲ Πνεῦμα σφραγίζει τὴν ψυχήν· ἵνα [πνεύματι] ἐῤῥαντισμένοι τὴν καρδίαν, καὶ λελουμένοι τὸ σῶμα ὕδατι καθαρῷ, προσέλθωμεν τῷ Θεῷ».328 

Η πορεία προς τη σωτηρία είναι μονόδρομος ουσιαστικά, γιατί ξεκινάει από το μυστήριο του Βαπτίσματος. 

Το μυστήριο αυτό είναι η βασική προϋπόθεση της σωτηρίας, γιατί με το Βάπτισμα οι άνθρωποι μπορούν να γίνουν χωρητικοί των θειοτέρων μυστηρίων.329 Δεν έχει τη δυνατότητα ο πιστός να συμμετέχει στη ζωοποιό και θεοποιό ενέργεια των μυστηρίων της Εκκλησίας, αν πρώτα δεν βαπτισθεί. Δε θα ενεργήσει η άκτιστη χάρις του Παναγίου και Τελεταρχικού Πνεύματος στον αβάπτιστο πιστό. 

Θα απέχει, λοιπόν, όποιος δεν έχει προσέλθει στο Βάπτισμα από τα υπόλοιπα μυστήρια, που λαμβάνουν χώρα στην ευχαριστιακή κοινότητα. 

Το εισαγωγικό αυτό μυστήριο τοποθετεί αυτόματα τον πιστό στην κοινωνία των πιστών και τον μετατρέπει σε κοινωνό των μυστηρίων της Εκκλησίας αλλά και θείο τέκνο. 

Καθώς το Βάπτισμα αφενός παρέχει την άφεση των αμαρτιών αλλά είναι και αυτό που καθιστά πραγματικότητα και την υιοθεσία.330 Με αυτό καταρρίπτεται το τείχος της έχθρας μεταξύ ανθρώπου και Θεού, ως αποτέλεσμα της αμαρτίας, και τη θέση της παίρνει η κατά χάριν υιοθεσία και πραγματοποιείται η εναλλαγή στις σχέσεις των δύο πλευρών σε Πατέρα και υιό. 

Ουσιαστικά με το Βάπτισμα ανοίγει η πόρτα της Βασιλείας του Θεού. 6.3. 

Η Πατερική θεολογική προσέγγιση του μυστηρίου του Βαπτίσματος 

Το μυστήριο του Βαπτίσματος αποτελεί τη βασική προϋπόθεση για τη συμμετοχή του ανθρώπου και στα υπόλοιπα μυστήρια της Εκκλησίας. 

Είναι η αρχή, η πρώτη μέρα, κατά την οποία ζει αληθινά ο άνθρωπος.331 Η εν Χριστώ ζωή είναι μυστηριακή και ως θεμέλιό της έχει το μυστήριο του βαπτίσματος. Το ίδιο το μυστήριο έχει διττό χαρακτήρα, εκκλησιολογικό και τριαδολογικό. Ο άνθρωπος από μια απρόσωπη μονάδα αποκτά όνομα και εκκλησιολογικά ανήκει στο σώμα της Εκκλησίας. Είναι ένα ζωντανό μέλος μιας χαρισματικής πραγματικότητας.332 Η κατεύθυνση την οποία παίρνει ο πιστός είναι προς τη Βασιλεία του Θεού. 

Επίσης, με το Βάπτισμα λαμβάνει χώρα η εκκλησιοποίησή του, αφού από την ατομικότητα μεταβαίνει σε μια εκκλησιαστική οντότητα.333 Απαραίτητη προϋπόθεση για να επιτευχθεί η εκκλησιαστικότητα του ανθρώπου είναι να συνεργήσει με την θεία Χάρη.334 

Ο τριαδολογικός χαρακτήρας του μυστηρίου έγκειται στο γεγονός ότι τελείται στο όνομα της Αγίας Τριάδας. Η επίκληση στην Αγία Τριάδα και κατόπιν η χάρη του Αγίου Πνεύματος είναι που κάνει πραγματικότητα την ανακαίνιση του κατ’ εικόνα και του καθ’ ομοίωσιν. 

 Αναφέρει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός σχετικά: «Ἐνοικεῖ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἡ χάρις τῇ τοῦ βαπτισθέντος ψυχῇ, λαμπρύνουσα αὐτὴν καὶ θεοειδῆ ἀπεργαζομένη, καὶ τὸ κατ’ εἰκόνα καὶ καθ’ ὁμοίωσιν αὐτῇ ἀνακαινίζουσα».335

 Ο κατηχούμενος προσέρχεται στο μυστήριο του βαπτίσματος με πίστη προς την Αγία Τριάδα και με την προοπτική της οντολογικής ένωσης με τον Χριστό, που πραγματοποιείται μέσα στο βάπτισμα. Στο μυστήριο ο πιστός καθίσταται «θείας φύσεως κοινωνός»336. Ο άνθρωπος αναγεννάται με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος337 και συναριθμείται πλέον με τους Αγίους. 

Πώς θα μπορούσε εξάλλου ο άνθρωπος, να έχει τη δυνατότητα να ενωθεί πραγματικά με τον Χριστό, τη πηγή της αγιότητας και να μη δεχθεί την καλή αλλοίωση; Το λουτρό της παλιγγενεσίας τον καθιστά ικανό να ενδυθεί τον Χριστό και επίσης να γίνει Θεός κατά χάριν.338 

Το Βάπτισμα, λοιπόν εισάγει τον άνθρωπο στην εν Χριστώ ζωή και του χαρίζει την ελευθερία από τα δεσμά της αμαρτίας, παρέχοντάς του ωστόσο τη δυνατότητα ελεύθερα να αποφασίζει αν θα διατηρήσει άγιο και καθαρό τον εαυτό του, τηρώντας τις θείες εντολές339. 

 Σημειωτέον ότι, ήταν ήδη μέρος του σχεδίου της θείας οικονομίας η βαπτισματική αναγέννηση του ανθρώπου.340 

Ο άγιος Νικόλαος ο Καβάσιλας επισημαίνει ότι ο άνθρωπος με το Βάπτισμα κάνει κτήμα του «τό κατά Χριστόν γεννηθῆναι», το «εἶναι» και το «ὑποστῆναι». Αρχίζει η περίοδος της εκκλησιοποίησης του πιστού και ενσωματώνεται πλέον στο σώμα του Χριστού, την Εκκλησία, δια των μυστηρίων.341 

Ουσιαστικά πρόκειται πλέον για την περίοδο της κατά Χριστόν υποστάσεως του ανθρώπου342. Ο βαπτιζόμενος βιώνει την ένωσή του με τη γέννησή του στο σώμα του Χριστού, την Εκκλησία, τη μια, αγία, καθολική και αποστολική. Αποτελεί μέλος, κύτταρο της τοπικής ευχαριστιακής κοινότητας και κοινωνεί με το σύνολο της Εκκλησίας δια των μυστηρίων. Γι’ αυτό το λόγο είναι απαραίτητη η κοινή πίστη, αφού με το Βάπτισμα ακολουθούν τα άλλα δύο μυστήρια της μυήσεως, το χρίσμα και η θεία ευχαριστία343 .

 Δεν είναι το βάπτισμα από μόνο του η βάση της Εκκλησίας344. Τα μυστήρια στο σύνολό τους αποτελούν την καρδιά της Εκκλησίας. Η Εκκλησία σημαίνεται εν τοις μυστηρίοις345. Το βάπτισμα γίνεται η πύλη που εισάγει τους ανθρώπους στον ουρανό, είναι δηλαδή ένα παράθυρο προς τα έσχατα. 

Στο σημείο αυτό θα μπορούσαμε να πούμε ότι το βάπτισμα ως το εισαγωγικό μυστήριο, ως το πρώτο από τα τρία μυστήρια της χριστιανικής μύησης, συντελεί στη μεταμόρφωση της ανθρωπότητας ολόκληρης. Παρέχει στον άνθρωπο μια εσχατολογική προοπτική, μια προσδοκία η οποία αρχίζει ήδη από εδώ, απ’ αυτόν τον κόσμο, από τη μήτρα της εκκλησίας που δεν είναι άλλη από την κολυμβήθρα.346 Η νέα πραγματικότητα για τον άνθρωπο υλοποιείται, παίρνει σάρκα και οστά με το άγιο βάπτισμα, οπότε δύναται πλέον να είναι μέτοχος της εν Χριστώ ζωής και της αναστάσιμης χαράς.347 

Ο άνθρωπος από τη μέρα που έρχεται στον κόσμο, έχει αμαρτητική ροπή, είναι αυτοκαταστροφικός. Η πνευματική του αναγέννηση είναι αναγκαία και πραγματοποιείται με το μυστήριο του βαπτίσματος. Αποτέλεσμα του μυστηρίου είναι επίσης η απελευθέρωση του ανθρώπου από την υφιστάμενη αμαρτητική κατάσταση, καθώς και η αποκατάσταση της θείας εικόνας μάλιστα στο πρωταρχικό κάλλος της. Ο άνθρωπος αναδημιουργείται στο αγιασμένο νερό της κολυμβήθρας. Είναι αναγκαία η δεύτερη γέννηση που λαμβάνει χώρα με το βάπτισμα ως θεραπεία της πρώτης, από τους κατά σάρκα γονείς348. 

Ο πιστός δύναται να αλλάξει την εμπαθή πορεία της ζωής του349 και να αποκατασταθεί στην προπτωτική του κατάσταση350, η οποία είναι η κατά φύση, όπως δημιουργήθηκε από τον πλάστη του, πριν γευτεί την αμαρτία. 

Το κατ’ εικόνα του ανθρώπου αποκαθίσταται καθαιρόμενο από το βάπτισμα351 και αυτό του παρέχει τη δυνατότητα να ανακτήσει το «πρῶτο ἀξίωμα»352 . Το βάπτισμα έχει έναν συγκεκριμένο και σημαντικό παράλληλα ρόλο, συμφιλιώνει τον άνθρωπο με το Θεό. Ο πιστός από τέκνο οργής353 μετατρέπεται σε πιστό τέκνο της Εκκλησίας, αφού αναπλάθεται354 και συμφιλιώνεται με τον αληθινό Πατέρα του. Ο βαπτιζόμενος ενδυόμενος τον Χριστό κατά το βάπτισμα, δέχεται τη μορφή του Χριστού, ως σφραγίδα στην ψυχή του και υιοθετείται από το Θεό355. 

Οι βαπτισμένοι απογυμνώθηκαν από τη φθορά, έχοντας δεχτεί τη «μυστικοτέραν περιτομὴν τοῦ Βαπτίσματος»356 και πλέον οδεύουν στην αληθινή ζωή, που κέντρο και οδοδείκτης είναι ο Χριστός357. Ο Θεός είναι άγιος και ο άνθρωπος διερχόμενος από το αγιασμένο νερό, καθίσταται άγιος κατά χάρη. Γι’ αυτό κατά την αρχαία συνήθεια, όλοι ονομάζονταν άγιοι358. Ο άνθρωπος ως διφυές ον θεώνεται, αρχής γενομένης από την τέλεση του μυστηρίου του βαπτίσματος359. Ο πιστός όχι μόνο ενδύεται τον Χριστό, αλλά μ’ ένα μυστηριακό τρόπο συσταυρώνεται, συνθάπτεται360 και συνανασταίνεται με τον Χριστό361 . Χαρακτηριστικό το πόσο σημαντικό είναι για τον άνθρωπο το βάπτισμα, σύμφωνα με τον Μ. Βασίλειο που το παραλληλίζει με το πόσο αναγκαία είναι η αναπνοή για το σώμα. Αναφέρει σχετικά: «Οὔτε γὰρ σώματι ζῇν μὴ ἀναπνέοντι δυνατόν, οὔτε ψυχῇ συνεστάναι, μὴ γνωριζούσῃ τὸν κτίσαντα».362 

Συμπερασματικά λοιπόν, με το μυστήριο του βαπτίσματος γίνεται πραγματικότητα η δυνατότητα του ανθρώπου να γίνει μέτοχος στην εν Χριστώ ζωή και στη χαρά της Ανάστασης. 

Πρόκειται για μια δυνατότητα που είχε ορισθεί στο σχέδιο της Θείας Οικονομίας.

Η γέννηση του Θεανθρώπου έκανε απτή τη «δεύτερη γέννηση του ανθρώπου», με τη βάπτισή του που αναγεννάται και αναπλάθεται. Από τη μήτρα της Εκκλησίας, την κολυμβήθρα, εξέρχεται ο καινός άνθρωπος, στην ψυχή του οποίου έχει χαραχθεί ο Χριστός. 

Ο άνθρωπος λαμβάνει τη νέα ζωή του από τον Χριστό και καθαρός από την καταδυνάστευση της αμαρτίας, προσανατολίζεται, μετέχοντας στη μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας, στην εσχατολογική του προοπτική363 .